Özürlü Çalıştırmamanın Sonu

Türkiye Cumhuriyeti Anayasa'nın 48. maddesinde "Herkes, dilediği alanda çalışma ve sözleşme hürriyetlerine sahiptir. Özel teşebbüsler kurmak serbesttir.



1. İş Kanununda Özürlü Çalıştırma Yükümlülüğü Nasıl Düzenlenmiş

Türkiye Cumhuriyeti Anayasa'nın 48. maddesinde "Herkes, dilediği alanda çalışma ve sözleşme hürriyetlerine sahiptir. Özel teşebbüsler kurmak serbesttir. Devlet, özel teşebbüslerin milli ekonominin gereklerine ve sosyal amaçlara uygun yürümesini, güvenlik ve kararlılık içinde çalışmasını sağlayacak tedbirleri alır."; 50. maddesinde "Küçükler ve kadınlar ile bedeni ve ruhi yetersizliği olanlar çalışma şartları bakımından özel olarak korunurlar."; 61. maddesinde ise "Devlet, sakatların korunmalarını ve toplum hayatına intibaklarını sağlayıcı tedbirleri alır." Denilmiştir.

Anayasa’ da ki bu düzenlemelere paralel olarak 4857 sayılı İş Kanununun 30.maddesinde “Özürlü ve Eski Hükümlü Çalıştırma Zorunluluğu” düzenlenmiştir. Yasa hükmü uyarınca kamu ya da özel sektör ayrımı olmaksızın 50 veya daha fazla işçi çalıştıran işyerleri %3 oranında özürlü çalıştıracaklardır.

2. Özürlü Çalıştırma Zorunluluğu Konusundaki Düzenlemenin Anayasa’ya Aykırı Olup Olmadığı

Kocaeli İdare Mahkemesince 4857 Sayılı İş Kanunun 30. maddesinde ki bu zorunluluk ve bu zorunluluğa paralel olarak verilecek idari para cezalarını düzenleyen 101. maddelerinin Anayasa'nın 2., 18., 48. ve 61. maddelerine aykırılığı iddiasıyla Anayasa Mahekmesine başvurulmuştur. Kocaeli İdare Mahkemesi özellikle Anayasa uyarınca bu yükümlülüğün bizzat devlete verilmiş bir görev olduğunu ileri sürmüş ve amacı karlılık olan özel teşebbüse orantısız bir şekilde yüklenmesinin Anayasaya aykırı olduğunu iddia etmiştir.

Anayasa Mahkemesi Kocaeli İdare Mahkemesinin yapmış olduğu bu başvuruyu 19.06.2008 tarihinde sonuçlandırmış ve 19 Kasım 2008 tarih ve 27059 tarihli Resmi Gazete’ de yayınlanan gerekçeli kararıyla başvuruyu red etmiştir. Anayasa Mahkemesi; “Anayasa'nın 61. ve 48. maddelerindeki Devlete verilen söz konusu yükümlülükler birlikte değerlendirildiğinde, özel ve kamu ayırımı yapılmaksızın özürlü ve eski hükümlü çalıştırılma zorunluluğu öngörülen kuralın, sosyal amaçları gözettiği ve sosyal devlet ilkesinin bir sonucu olduğu, ayrıca kuralda özel kesim açısından bir ölçüsüzlükten de söz edilemeyeceği anlaşılmaktadır. Açıklanan nedenlerle kural, Anayasa'nın 2., 48., 50. ve 61. maddelerine aykırı değildir. İptal isteminin reddi gerekir” diyerek başvuruyu red etmiştir. Verilecek cezaları düzenleyen 101. maddenin Anayasaya aykırılığı iddiası hakkında ise “Yasakoyucu idari para cezalarına ilişkin yasa kurallarını düzenlerken ceza politikası gereği tercihler ortaya koyarak yasal düzenlemeler yapabilir. Hangi eylemlerin idari para cezasını, hangilerinin adli para cezası ya da hapis cezasını gerektirdiği ve bu cezaların miktarı konusunda yasakoyucunun Anayasa'nın genel ve özel kuralları çerçevesinde takdir hakkı bulunmaktadır. Anayasa'ya uygun olarak özürlü ve eski hükümlü çalıştırma zorunluluğunu öngören 30. maddenin işlerliğini sağlamak için buna aykırı davranışa idari para cezası öngörülmesi yasakoyucunun takdir hakkı kapsamında değerlendirilmelidir” diyerek red kararı vermiştir.

Anayasa Mahkemesinin kararıyla uyum ve uygulama zorlukları ile yaptırımların ağırlığı nedeniyle özellikle özek sektörün itirazlarına konu olan bu zorunluluğun Anayasaya aykırı olup olamadığı konusuna son nokta konulmuştur.

3. Eski Hükümlü ve Terör Mağduru Çalıştırma Zorunluluğunda Son Durum Nedir

Özel sektör işyerlerinin eski hükümlü ve terör mağduru çalıştırma zorunluluğu kaldırılmıştır.

Yine uyum ve uygulamadaki sorunlar nedeniyle özürlü yanında eski hükümlü ve terör mağduru çalıştırma zorunluluğu olan işyerleri için 26.05.2008 tarih ve 26887 Sayılı Resmi Gazete’ de yayımlanan “5763 sayılı İş Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun” un 2. maddesiyle İş Kanunun 30. maddesi başlığıyla birlikte değiştirilmiştir. 1 Temmuz 2008’ den geçerli olacak şekilde terör mağduru ve eski hükümlü çalıştırma yükümlülüğünü kamu işverenleri dışında tümden kaldırmıştır.

4.Zorunluluğun Yerine Getirilmesinde Dikkat Edilecek Hususlar Neler

Öncelikle 50’ nin altında çalışanı olan işyerlerinin böyle bir yükümlülüğü yoktur. Zorunluluk kapsamında olan işyerleri ise yasada belirtilen yüzde %3 oranına uymak ve işe alacakları özürlüleri meslek, beden ve ruhi durumlarına uygun işlerde çalıştırmakla yükümlüdürler. Ayrıca istihdam edilecek özürlüler Türkiye İş Kurumu aracılığı ile sağlanacaktır.Kurum aracılığı olmadan özürlü işe alınması da mümkündür. Bu durumda en geç bir ay içinde kuruma bildirim yapılacaktır.

Uygulama esasları Özürlü, Eski Hükümlü ve Terör Mağduru İstihdamı Hakkında Yönetmelik’ de ayrıntılı olarak düzenlenmiştir.

5. Kontenjan Fazlası Özürlü Çalıştırmaya Bir Teşvik Var mı ?

4857 Sayılı İş Kanununun 30. maddesinde ki yeni düzenleme gereğince özel sektör işverenlerince zorunluluk kapsamında çalıştırılan %3 oranındaki özürlülerin, sigorta tabanı üzerinden hesaplanacak sigorta priminin işveren hissesinin tamamı Hazinece karşılanır. Kontenjan fazlası özürlü çalıştıran ya da yükümlü olmadıkları halde özürlü çalıştıran işyerlerinin çalıştırdıkları her bir özürlü için yine sigorta tabanı üzerinden hesaplanacak sigorta priminin işveren hissesinin yarısı Hazinece karşılanır.

6.Özürlü Çalıştırmamanın Cezası

İş Kanunun 101. maddesinde düzenlenmiş olup müeyyidesi idari para cezasıdır. 26.05.2008 tarihinden bu yana çalıştırmayan her özürlü ve çalıştırmadığı her ay için 1.357-YTL idari para cezası uygulanmaktadır.

İdari para cezası İş Kanunun 108. maddesi gereğince Türkiye İş Kurumu İl Müdürlükleri tarafından verilmektedir.

Yönetmelik uyarınca idari para cezası kesilebilmesi için İş Kurumunun, işverene bildirim yaptığı tarihten itibaren 10 gün içinde veya bildirim yapılmadığı takdirde işçilerin gönderiliş tarihinden itibaren 30 gün içinde özürlü açığının kapatılması için işverene son olarak kayıtlı özürlülerin meslek ve öğrenim durumlarını içeren listelerin gönderilerek işyerindeki açık kontenjanların bu listelerden veya gönderilenlerden karşılanmasını istemesi gerekmektedir. İşveren, bu şekilde gönderilenler ve/veya listelerde yer alanlar arasından seçimlerini yaparak gönderim veya listelerin bildirim tarihinden itibaren 15 gün içerisinde açık kontenjanlarını kapatmak zorundadır. Kapatmazsa idari para cezası uygulanacaktır.

7. Özürlü İdari Para Cezasına İtiraz Usulü

İş Kanunun 108. maddesinin eski halinde itiraz yeri yetkili idare mahkemesi olarak gösterilmişti. 8.2.2008 tarih ve 26781 sayılı Resmi Gazete’ de yayımlanarak yürürlüğe giren “Temel Ceza Kanunlarına Uyum Amacıyla Çeşitli Kanunlarda ve Diğer Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun” un 587. maddesinin (öö) bendi ile İş Kanunun 108. maddesinin ikinci fıkrası yürürlükten kaldırılmıştır. Bu değişiklikle 8.2.2008’ den itibaren özürlü idari para cezalarına itiraz yeri Kabahatler Kanunu gereğince yetkili Sulh Ceza Mahkemeleri olmuştur.








Av. Mahmut Koçkan




Kaynak.diyalogo.com